Уладзімір Калеснік —

чалавек Адраджэння

СПІС
РАЗДЗЕЛАЎ

Уладзімір Калеснік –

чалавек Адраджэння

Меню

ТЫТАН ДУХУ І ЧЫНУ

Уладзімір Калеснік

    УЛАДЗІМІР АНДРЭЕВІЧ КАЛЕСНІК нарадзіўся 17 верасня 1922 года ў вёсцы Сіняўская Слабада Карэліцкага раёна. Навагрудчына і Берасцейшчына, родная Беларусь, культура беларускага народа сталі ягоным лёсам.
    Пасля заканчэння Ярэміцкай сямігодкі была вучоба ў Навагрудскай польскай гімназіі, а затым — у Навагрудскім педвучылішчы. Навучанне перапыніла вайна.
    З першых дзён акупацыі У.А. Калеснік увайшоў у адну з падпольных камсамольскіх арганізацый Навагрудчыны. З ліпеня 1942 г. у складзе падпольнай групы пайшоў у партызаны. Быў кулямётчыкам, падрыўніком, камандзірам узвода атрада «Камсамольскі», затым начальнікам штаба атрада, які дзейнічаў у раёне Валожына і Налібок. Быў двойчы паранены.
    Пасля вайны У. Калеснік паступіў у Мінскі педінстытут, закончыў аспірантуру. Стаў выкладчыкам і даследчыкам беларускага фальклору, старажытнай і сучаснай літаратуры. Ён стваральнік даследаванняў пра Францыска Скарыну, Міколу Гусоўскага, Адама Міцкевіча, Янку Купалу, Максіма Танка, пра Янку Брыля, Уладзіміра Караткевіча і многіх іншых творцаў.
    Аўтар шматлікіх літаратурных партрэтаў, нарысаў, адкрывальнік Беларускай Атлантыды — літаратуры Заходняй Беларусі, суаўтар сусветна вядомай кнігі «Я з вогненнай вёскі». Таленавіты пісьменнік, стваральнік аўтабіяграфічнай кнігі «Доўг памяці». Адзін з аўтараў «Гісторыі беларускай літаратуры», лаўрэат Дзяржаўнай прэміі Беларусі імя Якуба Коласа. Ахвярна слугаваў роднай літаратуры, культуры.
    Ён быў Пасланцом Праметэя, Чалавекам Адраджэння, легендай роднага краю. Створаныя ім кнігі, фотаздымкі, жывапіс, разьба выяўляюць шматграннасць ягонай асобы, выяўляюць мастака з чуйнай душой да красы і гармоніі ў прыродзе і чалавеку, у грамадстве, запрашаюць нас у падарожжа ў мінулае і сучаснае роднага краю.

Марыя Новік

ДАТЫ З ЖЫЦЦЯПІСУ

  • 17 верасня 1922 г.

    Нарадзіўся ў вёсцы Сіняўская Слабада Карэліцкага раёна Гродзенскай вобласці.

  • 1929–1936 гг.

    Вучань Ярэміцкай сямігадовай школы.

  • 1936 г.

    Паступіў у польскую Навагрудскую гімназію імя А. Міцкевіча.

  • 1939 г.

    Працягваў вучобу ў Навагрудскім педагагічным вучылішчы.

  • 1941 г.

    З першых дзён акупацыі ўвайшоў у адну з падпольных камсамольскіх арганізацый Навагрудчыны.

  • 23 ліпеня 1942 г.

    У складзе падпольнай групы пайшоў у партызаны. Быў кулямётчыкам, падрыўніком, затым камандзірам узвода атрада «Камсамольскі», які дзейнічаў у раёне Валожына і Налібок.

  • Лета 1943 г. – жнівень 1944 г.

    Начальнік штаба атрада. Двойчы паранены.

  • 1944–1945 гг.

    Працаваў у Мірскім райваенкамаце, затым — інспектарам Мірскага раённага аддзела адукацыі.

  • 1945–1949 гг.

    Студэнт Мінскага педагагічнага інстытута.

  • 1949–1952 гг.

    Аспірант Мінскага педінстытута.

  • 1952–1954 гг.

    Загадчык кафедры літаратуры Бабруйскага настаўніцкага інстытута.

  • 1954–1956 гг.

    Старшы выкладчык кафедры беларускай літаратуры Брэсцкага дзяржаўнага педагагічнага інстытута.

  • 1956–1988 гг.

    Загадчык кафедры беларускай літаратуры Брэсцкага дзяржаўнага педагагічнага інстытута.

  • 1958 г.

    Абарона кандыдацкай дысертацыі.

  • 1960 г.

    Сябра Саюза пісьменнікаў Беларусі.

  • 1979 г.

    Прысвоена званне «Заслужаны работнік вышэйшай школы Беларусі».

  • 1980 г.

    Лаўрэат Дзяржаўнай прэміі Беларусі імя Я. Коласа.

  • 1983 г.

    Прысвоена вучонае званне прафесара.

  • 1988–1993 г.

    Прафесар кафедры беларускай літаратуры Брэсцкага дзяржаўнага ўніверсітэта.

  • 15 снежня 1994 г.

    Скончылася зямное жыццё У. Калесніка.

ПУНКЦІРЫ ЖЫЦЦЯПІСУ

Уладзімір Калеснік.
1970-ыя гады

    Уладзімір Калеснік нарадзіўся 17 верасня 1922 года ў вёсцы Сіняўская Слабада Карэліцкага раёна Гродзенскай вобласці. Сямікласную адукацыю набыў у Ярэміцкай школе. Сапраўдную школу выхавання прайшоў у бацькі — земляроба, плытагона, вясковага майстра, ад якога навучыўся сталярнічаць. Пра бацьку ў аўтабіяграфіі напіша: «Для маці сам зрабіў кросны, церніцу, валак, качалку. Сам сабе рабіў сані, козачку, плуг, барану, граблі, аднойчы нават калёсы, але толькі для сябе, не на продаж». З маленства Уладзімір Калеснік майстраваў разнастайныя рэчы: «сам рабіў сабе канькі, лыжы, пеналы, а потым перайшоў на заказы маці – то трапло, то калатоўку, то днюшча — і быў на сёмым небе, калі яна хваліла, што выйшла гладчэй, як у бацькі». Сам зрабіў нават скрыпку. Пазней здольнасць працаваць з рознымі сталярскімі інструментамі выявіцца ў майстэрстве разьбы па дрэве, у стварэнні арыгінальных выяваў, сярод якіх — Францішак Скарына.
    Скончыўшы сямігодку ў Ярэміцкай школе, У. Калеснік у 1936 годзе паспяхова вытрымаў экзамены і паступіў у польскую Навагрудскую гімназію імя Адама Міцкевіча. Тут выявілася ягонае захапленне мастацтвам, маляваннем, разьбою па дрэве. Развіццё гэтых творчых здольнасцяў падрымліваў прафесар Крук. У гімназіі меў магчымасць самастойна вывучаць літаратуру пра выяўленчае мастацтва, тут нарадзілася мара стаць крытыкам жывапісу. Планы на будучае змяніліся пад уплывам палескіх аповесцяў: вырашыў стаць вясковым настаўнікам, як Андрэй Лабановіч. У гімназіі прыйшлося бараніць годнасць беларуса, вартасць беларускай літаратуры, культуры. Канфлікты з дырэкцыяй прывялі да таго, што ў канцы 1938–1939 навучальнага года У. Калесніку было прапанавана перавесціся ў іншую навучальную ўстанову.
     Пасля верасня 1939-га працягваў навучанне ў Навагрудскай сярэдняй школе, затым у педвучылішчы, дзе сярод студэнтаў — ягоныя землякі, сябры дзяцінства. Тут пасябраваў з Алесем Карпюком, «пазнаў і палюбіў сапраўды здаровы калектыў — без сацыяльных градацый, без нацыянальнай грызні, без рэлігійных забабонаў».
    Вучобу перапыніла вайна. З гэтага часу пачынаецца цяжкае змаганне з ворагам. Спачатку на акупаванай тэрыторыі разам з сябрамі У. Калеснік удзельнічае ў стварэнні падпольных арганізацый, пасля, летам 1942 года, актывам дзвюх дружын з вёсак Сіняўская Слабада і Пагарэлка ідуць у партызаны, у Чапаеўскі атрад. У партызанах У. Калеснік прайшоў ваенныя выпрабаванні ад мінёра, кулямётчыка да камандзіра ўзвода, а затым начальніка штаба атрада «2-і Камсамольскі» брыгады «Камсамолец» Баранавіцкага злучэння. Ягоны бацька — Андрэй Паўлавіч, таксама змагаўся ў партызанах. Добра ведаў навакольныя мясціны, не раз ратаваў партызанаў падчас блакадаў.
У. Калеснік, двойчы паранены, меў балючыя страты: была спалена родная хата ў Сіняўскай Слабадзе, загінула ягонае юначае каханне —Зіна, шмат палегла ягоных сяброў-партызанаў, не вярнуўся з фронту малодшы брат Яўген.
    Пасля злучэння партызан з Чырвонай Арміяй з ліпеня 1944 г. працаваў у Мірскім райваенкамаце, затым у аддзеле Мірскага раённага аддзела адукацыі. У кастрычніку 1945 года У. Калеснік паступіў на філалагічны факультэт Мінскага педінстытута, а пасля яго заканчэння, як выдатнік вучобы, быў прыняты ў аспірантуру.
    Пасля заканчэння аспірантуры (1952 г.) два гады працаваў загадчыкам кафедры літаратуры Бабруйскага настаўніцкага інстытута. У 1954 годзе ў сувязі з закрыццём гэтага інстытута быў пераведзены ў Брэсцкі педагагічны інстытут. У 1957 годзе абараніў кандыдацкую дысертацыю пра творчасць Максіма Танка, у 1956 годзе быў абраны загадчыкам кафедры беларускай літаратуры, тут стаў прафесарам (1988 г.), вядомым у рэспубліцы вучоным-літаратуразнаўцам. За плённую працу ў галіне адукацыі быў удастоены звання «Заслужаны работнік вышэйшай школы Беларусі».
    З Уладзімірам Калеснікам звязана ажыўленне літаратурнага жыцця на Берасцейшчыне. Шмат гадоў ён кіраваў літаб’яднаннем, створаным пры абласной газеце «Зара», быў кіраўніком абласнога аддзялення Саюза пісьменнікаў, падтрымліваў таленавітую моладзь, спрыяў развіццю творчых здольнасцяў маладых асобаў. У. Калеснік быў ініцыятарам і арганізатарам шматлікіх творчых сустрэч з пісьменнікамі Беларусі і замежжа.
    Кола навуковых зацікаўленняў У. Калесніка шматграннае: вусная народная творчасць, постаці старажытнай і сучаснай беларускай літаратуры, асаблівасці тварэння нацыянальнага Адраджэння Беларусі. Ён аўтар арыгінальных, змястоўных літаратурных партрэтаў. Гэта Францыск Скарына, Мікола Гусоўскі, Янка Купала і многія іншыя постаці нацыянальна-вызваленчай легенды беларусаў. Ён аўтар манаграфій пра жыццё і творчасць Максіма Танка, Уладзіміра Жылкі, Янкі Брыля, адкрывальнік грамадска-культурнага жыцця ў Заходняй Беларусі, адкрывальнік творчасці многіх пісьменнікаў гэтага часу. На працягу ўсяго свайго жыцця У. Калеснік збірае, публікуе творы заходнебеларускіх пісьменнікаў, стварае пра іх нарысы і такім чынам уводзіць новыя імёны ў гісторыю беларускай літаратуры. У полі даследаванняў У. Калесніка — творчасць беларускіх пісьменнікаў другой паловы ХХ стагоддзя, творчасць украінскіх, польскіх мастакоў слова.
    У. Калеснік плённа супрацоўнічаў з Акадэміяй навук Беларусі, быў членам Вучонага савета, аўтарам раздзелаў для энцыклапедый, дапаможнікаў для студэнтаў вышэйшых навучальных устаноў, літаратурных нарысаў, а таксама шматлікіх рэцэнзій, палемічных артыкулаў. За ўдзел у падрыхтоўцы двухтомнай гісторыі беларускай літаратуры Уладзімір Калеснік быў уганараваны Дзяржаўнай прэміяй імя Якуба Коласа. За апошнюю прыжыццёвую кнігу «Усё чалавечае» (1993 г.)
У. Калеснік быў адзначаны прэміяй імя Івана Мележа.
    У. Калеснік — стваральнік дакументальна-мастацкіх аповесцяў пра Валянціна Таўлая, Анатоля Альшэўскага, суаўтар унікальнай дакументальнай кнігі «Я з вогненнай вёскі…», створанай разам з
А. Адамовічам і Я. Брылём. У апошнія гады жыцця У. Калеснік пісаў успаміны — дакументальна-аўтабіяграфічную кнігу пра свае вытокі, пра партызанскую барацьбу ў гады вайны. Асобныя старонкі яе пад назвай «Адвечны кліч» былі апублікаваны ў перыядычных выданнях. Намаганнямі Зосі Міхайлаўны Калеснік і Янкі Брыля кніга пад назвай «Доўг памяці» выйшла з друку ў 2005 годзе.
    Уладзімір Калеснік быў адораны разнастайнымі талентамі. З юнацтва захоплены мастацтвам, ён на працягу ўсяго свайго жыцця любіў маляваць, фатаграфаваць, рабіць выявы з дрэва. Пакінуў лірычныя творы жывапісу, акварэльныя малюнкі, багатую фотаспадчыну. Многія ягоныя фотавыявы — пейзажы, партрэты — змешчаны ў кнігах беларускіх пісьменнікаў, у фотаальбомах. Ён аўтар фотаздымкаў у кнізе «Я з вогненнай вёскі…»
    Зямное жыццё У. Калесніка скончылася 15 снежня 1994 года. Пахаваны ў Брэсце на могілках Плоска.

Святлана Варонік

УЛАДЗІМІР КАЛЕСНІК – З УСПАМІНАЎ

УЛАДЗІМІР КАЛЕСНІК. СВАІМ СЛЕДАМ

    Мая родная вёска Сіняўская Слабада стаіць над Нёманам на ўскрайку Налібоцкай пушчы. Старыя людзі кажуць, што сюды ссылаў князь Радзівіл сваіх непакорных мужыкоў: «Кіне на песчугу і — жыві як знаеш». Сасланыя амаль не рабілі паншчыны, бо не было паблізу пана, станавіліся віціннікамі, плытнікамі і «вазакамі». Назначылі ім нейкі аброк, але і ад яго выкручваліся — бедныя...
    Я быў у бацькі першы сын. Да мяне нараджаліся дочкі і чамусьці паміралі яшчэ малыя. Жыла толькі самая старэйшая, Маруся. Бацька, расказвалі ў вёсцы, вельмі рады быў майму прыходу на свет і трывожыўся, помнячы лёс папярэдніх дзяцей. Калісьці, выпіўшы, расчулена гаварыў знаёмаму шынкару, што не хацеў бы большага шчасця, каб сын падрос ды мог хоць разбіць акно ў хаце. Праўда са мной бацька не дазваляў сабе падобнай гаворкі. Трымаўся сурова, і не толькі са мной...
    Мужчын, якія памагалі жонкам падходжвацца, ён зняважліва абзываў за вочы і ў вочы: «прыгарка», «пячура» і «бабскі патурай». Я не помню, каб ён прынёс у хату бярэмя дроў або вядро вады. (Затое маці паліла заўсёды трэцегалетнімі дровамі, нават суседкі прыбягалі зімой да нас узяць пару сухенькіх паленцаў на распалку, а калодзеж выкапаў свой ля самай хаты.) Для маці сам зрабіў кросны, церніцу, валак, качалку. Сам сабе рабіў сані, козачку, плуг, барану, граблі, аднойчы нават калёсы, але толькі для сябе, не на продаж. Калі бацька майстраваў, усе сямейнікі павінны былі стаяць напагатове: меншы брат Жэня трымаў лучыну і слухаў каманду, куды свяціць, я падаваў у бацькаву ляўшу то цвік, то малаток, то долата, то сякеру — як хірургічная сястра. Наш спартыўны азарт заключаўся ў тым, каб зарабіць як мага менш мянушак. Прызнацца, гэта ўдавалася мне, а не брату. Брат быў маім утрапеннем. У дзяцінстве ён перанёс шкарлятыну, недачуваў і развіваўся марудна. Так і застаўся, бядак, паміж першым і другім класам. Мяне называў не па імені, а толькі «брат», прытым «р» не вымаўляў, і атрымлівалася «блат» — гэта слова стала маёй мянушкай, за якую я часта браўся «ў рожкі» з аднагодкамі. ...

    Бывалыя мужчыны глядзелі на нашу сямейную бяду, пазяхаючы: «Вось і добра: адзін будзе гаспадар, а гэты, памятлівы ды шустры, — вывучыцца, у Андрыяна грошай хопіць». Я-то вывучыўся, а Жэня гаспадаром не стаў. У 1944 годзе трапіў у армію і загінуў дзесьці на Одэры. У часе прызыву гордасць не дазволіла мне сказаць пра яго непрыкметнае звонку калецтва, хоць у партызаны я не браў яго менавіта па гэтай прычыне... Сёння шкада яго і сорамна. Ён быў наіўны, добры душою і чулы. Як памерла маці ў 1938 годзе, — цягнуў на сваіх плячах усю жаночую працу ў хаце. Мне пры любой аказіі прысылаў яйкі, масла, сыры ў Навагрудак, дзе я вучыўся.
    Ад бацькі я пераняў спрыт да сякеры, малатка, гэбліка. Сам рабіў сабе канькі, лыжы, пеналы, а потым перайшоў на заказы маці — то трапло, то калатоўку, то днюшча — і быў на сёмым небе, калі яна хваліла, што выйшла гладчэй, як у бацькі. А лепш выходзіла таму, што маім другім настаўнікам зрабіўся сусед Ладымер Пазняк. Ён змайстраваў нават скрыпку. Адным нажом! Пад яго кіраўніцтвам зрабіў скрыпку і я. Навучыў ён мяне іграць пару мелодый, але бацька мой глядзеў на гэта непрыязна — от, балаўство... рабіць вам, гультаям, няма чаго. «Вунь я табе знайду работу, дровы пойдзеш рэзаць». Ён прызнаваў толькі карысныя заняткі, а гэта — забаўка.
    Вельмі рана адчуў я нейкую балючую раздвоенасць свету. На адным баку была вясёлая радасць існавання, мілыя сэрцу гульні, прыемныя заняткі, дзівосныя, хоць і бескарысныя прадметы — хараство; на другім баку была суровая неабходнасць працаваць, рабіць хлеб, пасвіць каня, вазіць лес, ганяць плыты — чорствая карысць. Над першаю палавінай свету панаваў, пакашліваючы, добры, лагодны, вясёлы бабыль — дзядзька Уладзік, у другой палавіне бушаваў здаравенны (самы дужы ў вёсцы) няўмольны бацька. Жыццёвым дэвізам бацькі была незалежнасць. Ад каго? Ад усіх і ўсяго. У гэтым ён бачыў аснову шчасця і такога шчасця хацеў сыну. Быць незалежным — гэта значыць усё умець рабіць самому, умець зрабіць і зарабіць, каб не кланяцца ўсякаму чорту лысаму. Бацька ўмеў... Ён быў не толькі земляроб, але першы ў ваколіцы «вазак і плытагон».
***     Пасля сямігодкі я шыбануў у іншы свет. У паднябессе, дзе матэрыяльныя турботы, фізічная праца і хлеб лічыліся чымсьці нікчэмным, нават непрыстойным і нізкім. Вартасць мелі толькі духоўныя валёры: веды, утончаныя пачуцці, культурнасць... Навагрудская гімназія... пазней, праўда, заўважыў, што за фанатычным усхваленнем інтэлекту тут часта скрываўся звычайны снабізм. Гэта не была школа інтэлігентаў і рыцараў, хутчэй школа гульні ў інтэлігентнасць і шляхетнасць...
    ...Дома забеленая пшанічная зацірка ды макароны лічыліся прысмакамі, тут іх давалі толькі ў канцы месяца, калі кіраўнік інтэрната наводзіў «эканомію». Вучні-«арыстакраты», што абзывалі нас, вяскоўцаў, «гнойкамі», бунтаваліся і ў знак пратэсту шпурлялі талеркі з макаронамі ў ліфт, праз які іх падавалі з кухні на другі паверх у сталовую..
    Я спярша адчуваў сябе ў гэтым асяроддзі «збянтэжаным Саўкам». А потым... Потым прыйшоў прафесар Крук, выкладчык рысунку і ручной працы.
    — Валодзю, — гаварыў ён, —бяры ключы ад майстэрні і пасля заняткаў рабі сабе, што захочаш, набівай руку.
    Я маляваў, тачыў на станку, займаўся разьбою па дрэву. Рабілі мы з ім на пару розныя драбніцы — настольныя лямпы, шкатулкі, падстаўкі, рамачкі — усё ў мадэрным стылі. Ён прыносіў мне кнігі, часопісы, малюнкі, і я хутка засвоіў прынцыпы хараства ў прыкладным мастацтве. Цяжэй была справа з чыстым хараством. Па тэорыі жывапісу я чытаў шмат, але набытыя веды не заўсёды супадалі з маім успрыманнем хараства ў жыцці і ў мастацтве.
    Хвалёныя творы мадэрністаў мне падабаліся толькі інтэлектуальна, як шарады і рэбусы ці хлёсткія афарызмы, а душу расчульвалі пейзажы рэалістаў і імпрэсіяністаў. Асабліва любіў я Хэлмоньскага, Вычулкоўскага, Фалата, Рушчыца, з французаў — Клода Манэ. Фалат мне падабаўся, бо маляваў беларускія лясы, зімовыя пейзажы з ласямі, паляванні — усё вельмі свойскае і дарагое з дзяцінства. У Рушчыца была таксама беларуская прырода, але не такая, як у Фалата, — дзівосная, рамантычная, амаль казачная. Калі глядзіш на яго карціны — займае дух.
    Сам я маляваў акварэлі то рэалістычныя з натуры, то стылістычныя ў кубісцкім духу. Прафесар Крук быў прыкладнік і далікатна адгаворваў мяне ад выяўленчага жывапісу як такога.
    Бічом вучняў-беларусаў была польская мова. Мне яна давалася нязгорш. Аднойчы настаўніца прынесла ўсім па паштоўцы з рэпрадукцыямі і загадала апісаць. Маё сачыненне яна зачытала пры ўсіх, аднак не прамінула падпусціць пару шпілек, бо сустракаліся беларусізмы. У заключэнне велікадушна выцадзіла: «Увогуле гэты хлопчык умее глядзець на хараство прыроды», нібыта яе адкрыццё было вялікім непаразуменнем. Яна прытрымлівалася прынцыпу, што беларусы ніколі не могуць знаць польскую мову больш як на «тройку». Ну і хараство адчуваць — мабыць, таксама.
     З упартасці я рашыў, што стану крытыкам жывапісу на зло ёй і буду пісаць пра карціны па-польску так, як піша славуты Віткевіч або Герсан-Дамброўская. Гэтых аўтараў я прачытаў ад коркі да коркі ў першым і другім класе гімназіі.
    Нягледзячы на поспехі ў вучобе, я ўсё ж адчуваў сябе белаю варонай. Неяк у спальні адзін увогуле ніштаваты хлопец пачаў кепікі: «Што гэта за нацыя беларусы, у яе ж няма ніякай культуры, нават пісьменнікаў сваіх няма...»
    –Як няма, — умяшаўся я. — Ёсць у нас пісьменнікі не горшыя за польскіх: Колас, Купала!..
    —Ха-ха-ха, Купала! Яго — за спіну драла, агідна зрыфмаваў нягоднік.
    Я ўсхапіўся з ложка і кінуўся біцца. Ускочылі на ногі ўсе і нас развялі. «Не гадзіцца так! Справа ганаровая — на бокс!» Ад выпускнікоў прымчалі дзве пары баксёрскіх пальчатак, выбралі секундантаў. Тыя напомнілі правілы: «Біць толькі да пояса, біцца — да крыві». Потым, абцёршы расквашаныя насы мокрым ручніком, аб'явілі, што канфлікт уладжан ганарова, абодва аказаліся дастойнымі праціўнікамі.
    У сямігодцы ў нас былі ўрокі беларускай літаратуры раз у тыдзень. Я вывучыў на памяць нейкі дзясятак вершаў па выбару настаўніцы. Дома куплялі беларускія календары, там я сустрэў прозвішча Максіма Танка з прыпіскай: «Таленавіты малады паэт». Вершы дужа баявітыя, але і дужа складаныя. Цяпер старэйшыя вучні далі мне пад сакрэтам творы Коласа, і я трапіў у нейкі стан гіпнозу. Нічога падобнага дагэтуль я не чытаў. Сэрца замірала ад пранікнёных радкоў «Поклічу»:

Гэй, чулыя сэрцам, гэй, людзі жывыя!
Ідзіце вы праўду шукаць.
Ёсць у вас сілы яшчэ маладыя,
Ёсць у вас крыллі лятаць!..

    Пад уражаннем Палескіх аповесцей я рашыў змяніць свае планы на будучае. Не буду крытыкам мастацтва, стану вясковым настаўнікам. Буду вучыць сялянскіх дзяцей. Буду жыць і працаваць з чыстым сумленнем, як Андрэй Лабановіч. А маляваць буду для сябе, для прыемнасці.
    Усю глыбіню пропасці, якая аддзяляла нас, працоўных беларусаў, ад грамадства буржуазнай Польшчы, мне дапамог уразумець мой дваюрадны брат, камуніст Арсень. Парадкам старэйшы за мяне, ён яшчэ да турмы любіў са мною валэндацца. Зараз сустрэў цёпла: «Добра, што вучышся. Нам адукаваныя хлопцы патрэбны. Толькі слухай там настаўнікаў, а свой розум мей». За некалькі тыдняў ён перавярнуў дагары нагамі мае ўяўленні аб гісторыі, адкрыў столькі таямніц... Я ўжо ведаю, як узніклі класы, як запрыгонілі, аграбілі і прынізілі паны нашых дзядоў. Ведаю, як далей пойдзе развівацца грамадства. Знаю, што ўяўленні пра Бога — гэта ідэалізаванае зямное жыццё з прымусовым падпарадкаваннем адных класаў другім.
    Я перастаў хадзіць у царкву, настаўляў у чытальні прыёмнік на СССР, чытаў савецкую літаратуру. Усё гэта прывяло да канфлікту з дырэкцыяй Навагрудскай гімназіі, у канцы 1938–1939 навучальнага года мне прапанавалі перавесціся ў іншую.

***     Памятны верасень 1939 года быў для нашай сям’і двайным святам. З першымі часцямі Чырвонай Арміі прыйшоў дзядзька, бацькаў брат, высокі, у чорнай казацкай бурцы, з маёрскімі шпаламі на пятліцах і вялікай рудою барадою.
    — Ты ж яшчэ малады, навошта табе гэтае памяло? — абціраючы радасныя слёзы, пытаў бацька.
    — Гэта сакрэт, — таямніча ўсміхаўся госць. Потым расказаў бацьку, што барада — памяць аб турме, з якое ён толькі што выйшаў. Абвінавачвалі, нібыта перадаваў сакрэтныя звесткі ў Польшчу цераз брата.
    — Чортведама што! — дзівіўся і абураўся бацька. — Табе ды не давяраць!..
    Дзядзька ўступіў у Чырвоную гвардыю яшчэ хлопчыкам, у грамадзянскую вайну быў двойчы паранены. У вёсцы яго помнілі басаногім падпаскам, а тут — маёр. Лепшай агітацыі за Савецкую ўладу і не прыдумаць. Сам выгляд байцоў Чырвонай Арміі і іх паводзіны — яскравая дэманстрацыя савецкай дэмакратыі і культуры. Людзі ў захапленні.
    — Ты глядзі, — здзіўляюцца мужчыны, — цераз Нёман пераправіліся, і ніводзін не мацюкнуўся нават. Адзеты ўсе аднолькава, і камандзіры, і салдаты, а нябось, дысцыпліна! Ніхто нават яблыка ў садзе не сарваў, як святыя... А сіла — танкі, машыны. Калі яны іх толькі нарабілі?!
    У Навагрудскім педвучылішчы, дзе я стаў вучыцца, панаваў нейкі святочны настрой. Настаўнікі гавораць з намі як з роўнымі, трактуюць як дарослых. Дазваляецца нават курыць. Сярод студэнтаў шмат пераросткаў — гэта тыя, у каго пры Польшчы не было за што вучыцца. Тут і мае землякі і сябры дзяцінства: Косця Балабановіч, Ваня Мацко, Лёва Васілеўскі. Акрамя іх у пакоі Алёша Карпюк. Жывём дружна. Упершыню я пазнаў і палюбіў сапраўды здаровы калектыў — без сацыяльных градацый, без нацыянальнай грызні, без рэлігійных забабонаў.
    Вайна і наша адступленне было такой нечаканасцю, што чалавек літаральна памыкаўся працерці вочы, бо думаў, што гэта не ява, а жахлівы сон. Самы заядлы сярод нас палітык Алёша Карпюк суцяшае: «Адступленне часовае, пачнецца восень, і нямецкая перавага ў тэхніцы адпадзе». Рашаем перабірацца на ўсход усёй групай. Але дайшлі чуткі, што «заходнікаў» не прапускаюць цераз старую граніцу. Пераарыенціроўваемся тут жа на падпольную барацьбу. Збіраем зброю. Косця Балабановіч наткнуўся на аўтамашыну з боепрыпасамі. Ноччу бяром з ім лодку, перавозім дванаццаць скрынак патронаў, дзве скрынкі гранат і закопваем на пясчаным гаку. Вінтовак і кулямётаў у нас— цэлы арсенал. У вёсцы Пагарэлка за Нёманам Ваня Мацко з хлопцамі ўстанавіў патайны прыёмнік, запісваюць савецкія зводкі, перадаюць нам, мы — распаўсюджваем. Потым аддаюць і радыёпрыёмнік. Мы з Косцем падбіраем батарэі, некалькі дзён майструем, але нічога не выходзіць — селі лямпы.
    Рашаем стварыць падпольную арганізацыю і выступіць. Мы гатовы пачаць і адны, але баімся за сем'і.
    У маёнткі вярнуліся астабрыдлыя паны, акупанты пачалі расстрэльваць людзей, загаварылі аб вывазе моладзі ў Германію. Расце трывога і гнеў. Рашаем уладжвацца часова на работу, дзе каму ўдасца, каб пазбегнуць вывазу. Рушыць на зіму ў лес — безнадзейна: сляды. Я іду працаваць настаўнікам у Некрашэвічы. Вучу па савецкіх падручніках — сумленне ў парадку.
    На весну 1942 года загад: усім ваеннапалонным, якія жывуць у вёсках, з’явіцца ў раён. Смялейшыя ўцяклі ў лес. Спатрэбіўся наш арсенал. Узбройваем групкі першых партызан і плануем падняць паўстанне па ўсім раёне. Сетка антыфашысцкіх арганізацый разраслася. У нас ужо сувязь з многімі вёскамі. Пара! Ідзём з Косцем у Беражна да Жэні Крамко, той мае моцную падпольную баявую дружыну (нават піша лістоўкі на машынцы), дзейнічае ў кантакце з камсамоліяй з-пад Стаўбцоў і Замір'я. Назначаем тэрмін сустрэчы дэлегатаў ад усіх дружын і груп. Месца збору — лес за нашай Сіняўскаю Слабадой.
    Але нечаканае супадзенне: на світанні карнікі акружылі вёску, нашы дэлегаты не дайшлі, пачулі страляніну, убачылі пажар і павярнулі назад. Пастанаўляем уліцца ў Чапаеўскі атрад актывам дзвюх дружын з вёсак Сіняўская Слабада і Пагарэлка. Потым паднімаем і астатнія арганізацыі. Гэта было 23 ліпеня 1942 года. Дамовіліся з камандзірам, каб «мабілізаваў» нас як камсамольцаў. Хоць фармальна я не быў тады камсамольцам, але сышоў за камсамольца. Вярнуўся з партызан кандыдатам у члены КПСС.

***     Уражанні двух гадоў партызанскай барацьбы, калі іх апісваць падрабязна, маглі б скласці два тамы. Тут няма месца на гэта. Скажу пару слоў пра пэўны вопыт душы, які прынеслі партызанскія гады.
    Здаецца, пазнаў крайнія межы пачуццяў — хараства і агіднасц і дабра і зла... Самае цудрўнае — гэта адчуванне кроўнай роднасці з сябрамі, той непаўторны стан душы, калі ў баі для цябе знікае розніца, хто загіне, — ты сам ці твой сябра, бо ты і ён — адно. Гэты стан бязважкасці настурпае не часта. Пераважна тады, калі ўбачыш друга ў небяспецы або параненага ці, не дай божа, забітага. Тады імгненна знікае рэфлекс самазахавання і ты ўздымаешся над жыццём і смерцю — ты гатоў!
    Самае агіднае відовішча — трупы. Іх трупы і нашы... Мы закопвалі тых і тых, а яны, карнікі, блакіруючы пушчу, звычайна адкопвалі з ямаў і голых, уздутых, сініх падвязвалі да галін дрэў калючым дротам. Які нячулы быў той складальнік салдацкай песні, што апаэтызаваў гругана! Ён, мусіць, ніколі не бачыў гэтага ўласнымі вачыма. Калі так, то даруем яму... Хай не пабачыць груганоў над чалавечымі трупамі ніхто і ніколі больш!
    Самае велічнае відовішча — выбухі толавых шашак пад рэйкамі. ноччу жалеза здаецца чырвоным і выгінаецца дзівоснымі дугамі — усё палатно чыгункі на некалькі кіламетраў...
    Вельмі прыгожае вогненнае шытво трансіруючых куль у начным баі — такое хараство, што ніяк не можаш паверыць у небяспеку. Думаеш — гульня.
    Я ўдзячны сябрам за тое, што пры іх і праз іх не страціў веры ў жыццё, не атупеў маральна, глядзеў на змаганне сумленна і сур'ёзна.
    Аднойчы ў блакаду, вырываючыся ад фашыстаў, якія аблажыліся танкамі, я з групай разведкі напароўся на шпіталь суседняга атрада ў глухім урочышчы. Яловы часцернік зусім скрываў дашчаныя баракі, і я пад’ехаў на кані ўпрытык. Але пазнаў мяне і загаварыў на польска-беларускай мяшанцы:
    — Ах, Валодзю! Дзень добры! Impozantnie wyglądasz na tym swoim koniu. Што табе! Ты вольны вецер, кавалер... Ніякіх абавязкаў. Рамантыкі нахапаешся — да старасці хопіць...
    Я жахнуўся: дык вось, аказваецца, з якога аспекту можна глядзець на гэту трагічную яву, на гэту святую барацьбу, якую мы вядзём. Сорамна і крыўдна зрабілася мне. Бо гаварыў гэта адукаваны чалавек, які вучыўся і ў Берліне, і ў Вене, ды на сваёй скуры спазнаў, што такое фашызм. Гэта горш як бацькавы жарты з маёй прастрэленай рукі: «Ну што? Музыкантам будзеш!..» Жартаваць-то бацька жартаваў, але, нябось, прыбег з дазору ў зямлянку як на падмеці. Ды і жартаваў толькі над рукою, а пра нагу трывожыўся, усё дапытваўся ў доктара, ці косць не закранута... Я хацеў сказаць Гофману нешта гнеўнае, але ўбачыў у яго вялікіх вачах такі безнадзейны сум і трывогу, што прыкусіў язык. Сапраўды, мы хоць оазбітыя, але не дадзім ворагу наздзекавацца з сябе, пакуль жывыя. А ён?.. На развітанне суцешыў яго: «Сховішча тут надзейнае... — і пагнаў каня».
    Кажуць, да небяспекі можна прывыкнуць. Я заўважыў на сабе і на другіх, што пасля кожнага «пераплёту» людзі становяцца больш асцярожнымі. І я іх пачаў разумець. Нягледзячы на тое, што жаданне жыць і выжыць лічыў для тых абставін немаральным і нікчэмным. Зразумеў, можа, таму, што неадольным маім жаданнем к канцу партызаншчыны стала — выспацца. Хоць адну ноч заснуць у цяпле, разуўшыся, раздзеўшыся, бяспечна, як у дзяцінстве. Выспацца і паляжаць крыху ў ложку, памарыць... Сёння прыпамінаецца тое адчуванне даволі часта, нават калі чытаеш збітыя фразы пра мірны сон. Калі самому давядзецца пісаць партызанскія ўспаміны, дык хіба з павагі да гэтага святога права кожнага чалавека на ціхі, спакойны сон. Абы зразумелі гэта сённяшнія падросткі, што бачылі вайну толькі на экране.
    ...Мая работа ў Мірскім райваенкамаце і райана пасля прыходу Савецкай Арміі была толькі эпізодам пры перасадцы з вайсковага эшалона ў мірны. Я ўсё марыў аб працы ў галіне мастацтва. Паступаючы на літфак Мінскага педінстытута, таксама думаў, што гэта чарговая купіна, з якой ступлю ўжо на цвёрды грунт свайго прызвання. Здарылася інакш.

***     Прыходу ў літаратуру я абавязан перш за ўсё Янку Брылю. Мы пазнаёміліся яшчэ ў партызанах. У Мінску заходзіў да яго на кватэру, там сустракаў многіх пісьменнікаў. Не трэба было вялікай назіральнасці, каб заўважыць, што ў прыватных гутарках і асабістым жыцці пісьменнікі часта больш цікавыя, чым у творчасці. Узнікла спакуса заняцца гэтаю з’явай. Захацелася стаць прапагандыстам не толькі твораў, але і складаных жыццёвых і мастацкіх біяграфій.
    Творчую працу Янкі Брыля я назіраў, можна сказаць, з дня ў дзень. Ён меў тады звычку чытаць свае свежыя рукапісы, як бы правяраючы напісанае на жывым чалавеку. Мне часта даводзілася быць у ролі першага слухача. Паступова развіваў я ўражлівасць да мастацкага слова, навучыўся цаніць вартасці слова, як матэрыялу мастацкай творчасці, як сродку, пры дапамозе якога ствараюцца вобразы, выражаюцца пачуцці. мне адкрылася падабенства і розніца паміж вобразнасцю ў выяўленчых мастацтвах і літаратуры. Пад уплывам філалагічнай адукацыі я зразумеў, што слова мае больш універсальныя, самавітыя колеры, больш багатыя адценні, чым самы дасканалы набор фарбаў. Я палюбіў слова.
    Янка Брыль чытаў усе мае аспіранцкія рэфераты, далікатна рабіў заўвагі па сэнсу і стылю. Слухаючы яго, я пачынаў дабівацца чалавечай натуральнасці выказвання. Я ўцяміў, што без сувязі з чалавекам слова пусцее і блекне. Але, аказалася, мала знаць, трэба ўмець, ну і мець смеласць гаварыць ад сябе. Пісаць мудрагеліста ад імя нейкай абстрактнай асобы было лягчэй. Брыль суцяшаў: «Нічога, усе мы, сядаючы за рабочы стол, любім нацягваць на галаву вучоны каўпак».
    Тэмай навуковай працы я выбраў літаратуру былой Заходняй Беларусі. Не толькі з меркаванняў мясцовага патрыятызму, хутчэй дзеля таго, што бачыў у ёй шчырае, пазбаўленае фальшу выражэнне рэвалюцыйнай чалавечнасці. Вабіла мяне заходнебеларуская літаратура і тым, што была некранутай пушчай, падарожжа па ёй абяцала шмат інтэлектуальных прыгод.
    Каб вывучыць фальклор рэвалюцыйнага руху, аб'ездзіў на веласіпедзе многія раёны, сустракаўся з былымі падпольшчыкамі. Падарожнічалі разам з Янкам Брылём, які збіраў тады матэрыял для рамана «Граніца». Разам працавалі ў архівах Вільні, Гродна, Слоніма і іншых гарадоў. У выніку я напісаў старонак трыста і хутчэй адчуў, чым пераканаўся (на вучоным савеце працу адобрылі), што мая пісаніна нічога не вартая.
    На Кампартыі Заходняй Беларусі тады ляжаў цень. У архівах я не знаходзіў пацверджання тых абвінавачванняў, якія лічыліся бясспрэчнымі аксіёмамі. Браць іх на веру не дазваляла гордасць. Ды і не лезлі праз горла папрокі ў адрас крыштальна чыстых людзей, з якімі пазнаёміўся ў часе вандравання і архіўных пошукаў. Рашыў змяніць тэму і пачаў пісаць пра давераснёўскую творчасць Максіма Танка. Вывучэнне яго таленавітай паэзіі было для мяне добраю школай. Работа, праўда, зацягвалася, бо адначасова авалодваў прафесіяй выкладчыка літаратуры ў Бабруйскім, а потым Брэсцкім педінстытуце, спрабаваў выступаць у друку як крытык, а ў дадатак хварэў туберкулёзам. Апублікаваў працу пра Танка пад назвай «Паэзія змагання» ў 1959 годзе. Нядаўна, працуючы над раздзелам акадэмічнага выдання гісторыі беларускай літаратуры, я перачытаў сваю першую кніжку. Многае хацелася перапісаць нанова. Нічога дзіўнага: пішучы яе, я сам пакутліва змагаўся супраць спакусліва лёгкай схаластыкі і схематызму. Не заўсёды перамагаў.
    Помню, калі давёў яе да друку, адчуваў такую зморанасць, што даў слова больш не пісаць аб’ёмістых манаграфій — толькі артыкулы. З артыкулаў, нарысаў, партрэтаў склалася мая другая кніжка «Час і песні». Яна пісалася больш свабодна, у нармальнай атмасферы, якая ўстанавілася пасля ХХ з'езда КПСС. Пісаў з намерам давесці, што пісьменнік нават з сярэднім або не раскрытым да канца талентам — цікавы чалавек. Шматгранная асоба! Яго жыццё больш выражае дух эпохі, чым здаецца на першы погляд, бо ў жыццёвым рэчышчы творчая адзінка, па-мойму, заўсёды плыве па вірах.
    Зараз працую над дакументальнай аповесцю пра Валянціна Таўлая. Час ад часу рэцэнзірую творы сучасных пісьменнікаў, адклікаюся на выстаўкі мастакоў. Выношваю планы стварыць вялікі фотаальбом «Мае любімыя пісьменнікі ў жыцці». Зрокавыя ўспрыманні, пластычныя вобразы мне ўсё ж блізкія, прывычныя з дзяцінства.
    Не лёгка спалучаць работу ў інстытуце з літаратурнай творчасцю. але ў студэнцкай аўдыторыі можна праверыць, аб’ектывізаваць свае эстэтычныя ацэнкі; жывы вусны кантакт са слухачамі дапамагае пазбаўляцца ад той нейтральнаадчуджанай інтанацыі ў гаворцы, якая спадарожнічае бадай кожнаму літаратару. З гэтай моладзі прыходзяць у літаратуру новыя сілы, і радасна думаць, што нейкі ўдзел у лёсе таленавітых юнакоў прымаў і ты, сплачваў доўг перад сваімі настаўнікамі і старэйшымі сябрамі па пяру. Колькі год запар даводзіцца кіраваць абласным літаб'яднаннем, дзе добрая палова членаў — былыя мае студэнты. Сёння такія паэты, як Міхась Рудкоўскі, Мікола Купрэеў, Мікалай Цялічка, ужо выйшлі на літаратурную ніву рэспублікі, а шэраг іншых рыхтуецца да гэтага свята. Талентаў прыбывае з кожным годам. Дзякуючы іх творчым намаганням думы і справы адсталага ў мінулым Палесся ўліваюцца ў рэчышча духоўнага жыцця краіны. Гэта радуе.

23 лістапада 1964 г.

З кнігі: Пра час і пра сябе : аўтабіяграфіі беларускіх пісьменнікаў. — Мінск : Беларусь, 1966. — 392 с.

МІКАЛАЙ БУСЬКО. ХЛОПЕЦ З СІНЯЎСКАЙ СЛАБАДЫ

    Пра гэтага чалавека варта і трэба было б гаварыць прыгожа і ўзнёсла. На жаль, я не надзелены талентам красамоўства, а таму скажу гэтак, як змагу.
    Яго ўжо няма на роднай нашай зямлі, ён завяршыў свой зямны шлях і адышоў у вечнасць. Акурат — у вечнасць, а не ў нябыт. Бо памяць пра яго будзе доўгай, пакуль будуць жыць яго родзічы і сваякі, сябры і паплечнікі, шматлікія вучні. Яго доўга-доўга будзе памятаць і шанаваць Бацькаўшчына, а найперш — наш Прынёманскі край, ягоная зямная калыска.
    Такою восеньскаю парою я згадваю яго штогод. Ён нарадзіўся ў верасні. І не проста ў верасні, а — 17 верасня. А для нас, былых так званых заходнікаў, гэтая дата адметная і незабыўная: 17 верасня 1939 года да нас, у колішнюю Заходнюю Беларусь, прыйшло вызваленне ад польскага прыгнёту, той дзень стаўся вялікім святам уз’яднання беларусаў у адзінай сям’і. Я часта прыгадваю яго, свайго земляка і сябра дзяцінства і юнацтва. І захацелася расказаць пра яго іншым, прыгадаць тое, што праз гады зберагла мая ўжо старэчая памяць.
    Быў калісьці вельмі папулярным фільм з Мікалаем Кручковым у галоўнай ролі пад назваю «Хлопец з нашага горада». Цяжка вытлумачыць, чаму раптам, у якім звязку прыйшоў ён на памяць, але па нейкай аналогіі з назваю фільма ўбіліся мне ў галаву словы «хлопец з Сіняўскай Слабады». Вось гэтак і знайшоўся загаловак для гэтых маіх успамінаў пра Валодзю Калесніка, а праўдзівей — пра Уладзіміра Андрэевіча Калесніка, таленавітага нашага крытыка і літаратуразнаўцу, прафесара, шматгадовага загадчыка кафедры Брэсцкага педагагічнага інстытута імя А.С. Пушкіна (зараз — Брэсцкі універсітэт). ...

    Вёска Сіняўская Слабада знаходзіцца на правым беразе Нёмана ў Карэліцкім раёне. Тут у 1922 годзе акурат 17 верасня і нарадзіўся Валодзя Калеснік. А мая родная вёска Пагарэлка — па другі бок Нёмана, за нейкія тры кіламетры ад Сіняўскай Слабады. У дзяцінстве я разам з бацькам не адзін раз ездзіў у дровы праз Валодзеву вёску ва ўрочышча Рудзьма і па дарозе назад часта спыняліся на адпачынак у гасцінным доме Калеснікаў. Тады я і пазнаёміўся з Валодзем, які быў усяго на год старэйшы за мяне. Пазнаёміўся і пасябраваў. Зрэшты, па-сапраўднаму пасябраваў, пэўна, трошкі пазней, калі вучыліся разам у Ярэміцкай сямігодцы. Валодзя вылучаўся сярод вучняў — ён быў вельмі цікаўны, дапытлівы, вучыўся надзвычай старанна. Не было выпадку, каб ён прыйшоў на ўрок непадрыхтаваным. Вельмі шмат чытаў. Я й сёння памятаю, як ён захапляўся творамі польскіх класікаў — Адама Міцкевіча, Генрыха Сянкевіча, Марыі Канапніцкай, як любіў вершы Пушкіна і Лермантава. Але з асаблівым хваляваннем і любоўю чытаў ён і расказваў нам, сваім сябрам, пра творы беларускіх пісьменнікаў — савецкіх, што жылі ў Мінску, і нашых, тутэйшых, заходнебеларускіх.
    А потым лёс звёў нас з Валодзем зноў — ужо ў гады вайны. Мы, юнакі і дзяўчаты Пагарэлкі і Сіняўскай Слабады, ці не першымі ў раёне пачалі весці падпольную работу супраць фашысцкіх акупантаў. У вёсках яшчэ пад Польшчай былі буйныя па тым часе партыйныя і камсамольскія ячэйкі. Ужо ў дваццатыя гады тут вялі агітацыйную рэвалюцыйную работу Уладзімір Царук, Павел Жалезняковіч, Арсен Балабановіч. Традыцыі падпольнай барацьбы супраць нацыянальнага і сацыяльнага прыгнёту Польшчы ў былой Заходняй Беларусі сталі добрым грунтам і школай для падпольнага змагання з фашысцкімі акупантамі, для разгортвання масавага партызанскага руху.
    Арганізатарамі падполля ў нашай Пагарэлцы былі Іван Мацко і Алесь Бусько — былыя навучэнцы Наваградскага педвучылішча. А ў Сіняўскай Слабадзе самымі актыўнымі ўдзельнікамі падполля сталі Валодзя Калеснік і Кастусь Балабановіч.
    Пра тое, што мы рабілі, чым займаліся, як ваявалі ў партызанскіх атрадах, ужо нямала расказана, у тым ліку і самім Уладзімірам Калеснікам. Таму скажу тут пра ўсё гэта толькі крыху, у агульным плане. Мы ратавалі байцоў і камандзіраў Чырвонай Арміі, у тым ліку параненых. У суседняй вёсцы Букавічы змаглі нават наладзіць у пустуючай хаце шпіталь, куды сабралі два дзесяткі параненых і хворых чырвонаармейцаў. Зносілі сюды неабходныя медыкаменты, прадукты харчавання, вопратку. Лячыў байцоў мясцовы фельчар Ф. Клаўсуць.
    Займелі мы і радыёпрыёмнік, рэгулярна слухалі Маскву і запісвалі паведамленні з фронту, распаўсюджвалі іх па іншых вёсках раёна. Збіралі па навакольных лясах і дарогах зброю і боепрыпасы. Сіняўскія падпольшчыкі, сярод якіх актыўнічаў нястомны Валодзя Калеснік, сабралі ажно пад 100 вінтовак, некалькі кулямётаў, мінамёт, не адну скрынку патронаў.
    Неўзабаве ў раёне ўзнік партызанскі атрад імя Чапаева. 24 ліпеня 1942 года мы, пагарэльскія і слабодскія падпольшчыкі, усяго 20 чалавек, пайшлі ў партызаны. Каб хоць трошкі адвесці бяду ад бацькоў і родзічаў, пайшлі ў лес быццам не самі па сабе, а нібыта нас «мабілізавалі» — прыйшлі ноччу «лясныя бандыты» і павялі з сабою. Праз месяц гэткім жа чынам, пад выглядам «мабілізацыі», прыйшлі ў атрад 9 падпольшчыкаў з вёскі Беражное.
    Неўзабаве колькасна выраслы атрад быў падзелены на два. Начальнікам штаба другога камсамольскага атрада быў прызначаны Валодзя Калеснік, як адзін з найбольш адукаваных і падрыхтаваных партызанаў, які карыстаўся вялікім даверам і павагай у баявых таварышаў. Камісарам стаў Валодзеў сябра Кастусь Балабановіч.
    Пасля вайны нашы шляхі-дарогі разышліся. Аднак жа мы не забываліся адзін на аднаго. Бачыліся і падчас сустрэч былых партызанаў і падпольшчыкаў, і пры любой іншай нагодзе. Я любіў бываць у гасцях у Калеснікаў — Уладзіміра і яго чароўнай палавіны Зосі — у Брэсце. Заседжваліся да паўночы. Зноў і зноў успаміналі сваю маладосць, гады падполля і партызаншчыны, прыгадвалі сваіх баявых сяброў, найперш тых, што не дажылі да перамогі. Уладзімір Андрэевіч быў мужным чалавекам, часам нават мо й жорсткім, калі справа тычылася нейкіх прынцыповых рэчаў, але, згадваючы баявых сяброў і паплечнікаў, ён расчульваўся ледзь не да слёз.
    Памятаю, як успамінаў ён лёс свайго таварыша Б. Чубрыка з вёскі Лядкі. У студзені 1943 года партызаны выбілі з Лядкоў карнікаў. І вось калі Валодзя Калеснік разам з Чубрыкам зайшлі нарэшце ў Чубрыкаву хату, дык ля стала ўбачылі забітага 4-гадовага сына Чубрыка, а таксама расстраляных жонку і маці сябра. Валодзя ледзь утрымаў тады свайго зняможанага горам таварыша ад непрадказальных учынкаў.

Андрэй Паўлавіч,
бацька У. Калесніка

    Прыгадваю і другі выпадак, які неаднойчы ўспаміналі з Уладзімірам Андрэевічам. Выпадак гэты звязаны з ягоным бацькам — Андрэем Паўлавічам Калеснікам. Я добра яго памятаю — дужага, прыгожага, аптымістычнага і вясёлага, з пачуццём гумару чалавека. Улетку 1943 года Андрэй Паўлавіч, які выдатна ведаў усе навакольныя мясціны, выводзіў толькі яму вядомымі сцежкамі абоз з партызанскімі сем’ямі ў бяспечнае месца з-пад абстрэлаў і нечаканых «сустрэч» з карнікамі. Партызаны ахрысцілі яго тады «нашым Сусаніным».
    З горыччу і душэўным болем успамінаў Валодзя і трагічны эпізод, калі ягоная група, вяртаючыся з мініравання чыгункі на ўчастку Стоўбцы-Гарадзея, напаролася на засаду на лясным хутары Міранка. У няроўным баі тады загінула чацвёра партызанаў, а двое, у тым ліку і сам Валодзя Калеснік, былі паранены. Ён усё сваё жыццё памятаў, як ужо ля самага ратоўчага лесу ўпаў, быццам падкошаны, партызан Міша Мажэйка. Валодзя падпоўз да яго, убачыў, што Мішу асколкам міны адарвала нагу, распаласавала жывот. Не паспеў Валодзя й зрабіць што-небудзь, як Мажэйка стрэліў сабе з нагана ў галаву...
    З вялікай любоўю і павагай гаварыў Уладзімір Андрэевіч пра сваіх калег-пісьменнікаў, найперш пра Янку Брыля. Яны разам партызанілі і разам ішлі доўгія гады па жыцці. Праз Уладзіміра Андрэевіча і я меў шчасце пазнаёміцца з Іванам Антонавічам, слухаць гэтага незвычайнага чалавека, назіраць прыгожую і чыстую дружбу гэтых двух слаўных людзей, якія сталіся гонарам нашай роднай Беларусі. Я зберагаю і перадам дзецям і ўнукам кнігу народнага пісьменніка Янкі Брыля з такім вось дароўчым надпісам: «Дарагому земляку Міколе Бусько на добрыя ўспоміны».
    Хораша, з надзвычайнай душэўнай цеплынёй заўсёды гаварыў Уладзімір Андрэевіч пра Алеся Адамовіча (яны ўтрох — Янка Брыль, Алесь Адамовіч і Калеснік — напісалі хвалюючы, векапомны дакумент-хроніку «Я з вогненнай вёскі»), а таксама пра Максіма Танка — паэта, у творчасць і асобу якога быў ён проста-такі закаханы. Максім Танк, дарэчы, таксама нарадзіўся 17 верасня, толькі на 10 гадоў раней за Калесніка. І вось як супаставіш гэтыя тры даты — 17 верасня 1912, 17 верасня 1922 і 17 верасня 1939 года, дык міжволі падумаеш, што ў лёсе Заходняй Беларусі, у лёсе ўсёй нашай краіны і нашай літаратуры 17 верасня дата ўсё ж сапраўды сімвалічная, знакавая, неардынарная, прынамсі..
    Апошнія гады жыцця Уладзімір Андрэевіч цяжка хварэў. Але ён мужна пераносіў хваробу, хаваў свае пакуты, каб не трывожыць лішне жонку, сяброў, знаёмых. Страшная хвароба ў рэшце рэшт адолела яго. У снежні 1994 года Уладзіміра Андрэевіча не стала. Тою парою я з інфарктам ляжаў у бальніцы, маім родным дадому пазваніў Янка Брыль і паведаміў жахлівую вестку. Правесці сябра ў апошнюю дарогу я, на жаль, не змог. А пахавалі яго, як пасля мне расказалі, з усімі ўшанаваннямі. Развітацца з ім прыйшло шмат народу — студэнты і выкладчыкі педінстытута, жыхары Брэста, землякі, беларускія пісьменнікі на чале з Янкам Брылём. Іван Антонавіч сказаў над магілай сябра пранікнёную прамову.
    У памяці ўсіх, хто яго ведаў, Уладзімір Андрэевіч застаўся адметнаю, неардынарнаю асобаю. Гэта быў крыштальна чысты, сумленны чалавек, надзелены яркім талентам і светлым розумам, шчодрай душою і добрым сэрцам. Ён не прымаў хлусні і несправядлівасці, быў надзвычай строгім і патрабавальным да сябе і іншых, аднак жа ўсе яго любілі і шанавалі, паважалі і цанілі, бо строгасць спалучалася ў ім з надзвычайнай дабрынёю, а патрабавальнасць — з прынцыповасцю. Да добрых, сумленных, працавітых, шчырых людзей ён, як пісаў паэт, мілеў чалавечаю ласкаю.
    Ён быў таленавітым пісьменнікам, глыбокім знаўцам і даследчыкам роднай літаратуры. А поруч з гэтым — выдатным педагогам і сапраўдным настаўнікам. Ён выхаваў цэлую плеяду маладых, здольных літаратараў і не адну сотню выкладчыкаў роднай літаратуры, якія на ўсё жыццё зберагаюць у сваёй душы пачуцці любові і ўдзячнасці да Яго. Адна з яго былых студэнтак, цяпер пенсіянерка ўжо Аксеня Гоцман гаварыла мне: «На лекцыі па беларускай літаратуры ў Брэсцкім педінстытуце, якія чытаў Уладзімір Андрэевіч Калеснік, мы заўсёды хадзілі як на свята. Мы слухалі яго з вялікай цікавасцю. Ён гэтак пранікнёна, зацікаўлена вёў свой аповед, што мы не заўважалі званка, які апавяшчаў пра канец лекцыі...»
    Рады я, што землякі ўшанавалі памяць майго сябра: ягоным імем названа Ярэміцкая сярэдняя школа, у якой, як я ўжо казаў, ён некалі вучыўся.
    Наш прынёманскі край даў Беларусі нямала слаўных людзей: пісьменнікаў, вучоных, военачальнікаў, гаспадарнікаў, артыстаў, інжынераў, патрыётаў і барацьбітоў за волю і незалежнасць Бацькаўшчыны. І сярод іх — слаўнае імя Уладзіміра Андрэевіча Калесніка, хлопца з вёскі Сіняўская Слабада, што ляжыць на правым беразе Нёмана ў Карэліцкім раёне.

УЛАДЗІМІР КАРАТКЕВIЧ. ШЛЯХІ Ў ПАЛЯХ

    Дзіўная і дужа дваістая гэта справа: пісаць аб жывым, поўным сіл чалавеку, якому яшчэ крочыць і крочыць, думаць і думаць, працаваць і працаваць.
    З аднаго боку, гэта цяжка: не маеш права казаць пра многае (вакол жывыя ўдзельнікі), не маеш права «абагульняць», пускацца ў асаблівыя разважанні. З другога боку — лёгка: не падвядзе памяць, заўсёды можна праверыць дату і факт.
    Ёсць у гэтым жанры свае слабіны: зноў жа аб многім не скажаш.
    Але ёсць ва ўсіх такіх «успамінах», «добрых словах» і адна высокая вартасць, якая перамагае ўсё. У іх нельга сказаць няпраўду.
    Пры ўсёй непазбежнай вузкасці погляду, пры адсутнасці дыстанцыі — той выпадак, калі чалавек піша пра свайго сябра, якому ён можа кожную хвіліну пазваніць па тэлефоне, а то і проста ўзяць рэчы на плечы і паехаць да яго, мае адну неацэнную якасць: дакладнасць, пэўнасць.
    Мне хочацца, каб менавіта гэтую якасць мела маё слова, гэтыя штрыхі партрэта майго сябра Уладзіміра Калесніка, аднаго з таленавітых сучасных нашых крытыкаў, чалавека, шлях якога не ружамі быў усыпаны і які на гэтым шляху не страціў аніводнай з высокіх чалавечых вартасцей.
    Не стану разбіраць яго кніг: гэта тэма для асобнага артыкула, і пра гэта лепей скажуць калегі і час. Для мяне ён тут важлівы перш за ўсё як чалавек, з якім мы змералі шмат палявых дарог, перадумалі разам шмат думак, абгаварылі шмат важлівых праблем. Уладзімір Калеснік для мяне — адзін з лепшых людзей, з якім даводзілася сустракацца на гэтых мяккіх палявых дарогах, што ныраюць між узгоркаў, парослых канюшынай і жытам. ...

    Пазнаёміліся мы з ім у канцы 50-х гадоў. Пачалося, па-мойму, з размовы аб маёй «Партызанскай баладзе», якая яму спадабалася. Але мне хацелася б пачаць не з першай сустрэчы і не з вершаў пра «партызанку», а з некаторых жывых людзей.
    У 1966 годзе Я. Брыль, Р. Барадулін і я калясілі па Налібоцкім пушчанскім наваколлі. Начавалі ў калгасе «Зара» ў харошага чалавека Пятра Майсеевіча Шчарбакова, а пасля ўзялі з сабой Паўла Арсенавіча Жалезняковіча і паехалі па ўсёй гэтай зямлі, дзе асколкаў і гільзаў ледзь не болей, чым камянёў.
    І вось урэшце вывела нас шэрая змяя дарогі да сіняга Нёмана і да зялёнай вёскі над ім, дужа зялёнай, імя якой Сіняўская Слабада. Дагэтуль мы і пасмейваліся, і проста жартавалі, і кепікі строілі (я, пішучы ў той час «Каласы...», «заразіўся» зваротам «панове» і ніяк не мог ад яго адстаць, а мае спадарожнікі пакеплівалі: «Мы тут за слова «таварышы» змагаліся, а ён — «панове-панове»).
    Дык вось, калі да гэтага пасмейваліся, то тут змоўклі. Таму што ўбачылі Сіняўскія партызанскія могілкі. Гэта трэба бачыць самому і маўчаць. А крыху вышэй іх, па схіле — вясковая школка, перавезеная сюды з пушчы, дзе яна служыла рэдакцыяй і друкарняй пяцём партызанскім брыгадам... А яшчэ вышэй — могілкі вясковыя, усе ў шумлівых шатах векавых хвояў.
    І там, на могілках, сівая ад старасці — ля камля, мядзяная, як жар — увышыні сасна з вялізнай расчохранай буслянкай. А пад сасной — магіла. І на помніку барэльеф чалавека з простым строгім тварам. І два словы: «Андрэй Калеснік».
    Барэльеф гэты адліў на бацькаву магілу сын. Валодзеваму характару гэта ўвогуле ўласціва: разнастайная, шматгранная артыстычнасць. І навука, і проста мастацтва, і, урэшце, не абы-якое мастацтва фота. Мне рэдка даводзілася бачыць лепшыя фатаграфіі, чым, скажам, ягоныя «Партызанская маці» або «Палюбоўніца грому». На першай стаіць на пожні, «падперазаўшыся» сярпом жанчына. Рукі — як сасновая кара. Вочы бачылі ўсё (і-ох, як многа страшнага!). На другой — каравае дрэва, наскрозь пашчапанае, прабітае перуном, усё ў дыме. І наводдаль адступаюць хмары.

Бацька У. Калесніка.
Пасля вайны

    Бацька Валодзеў памёр за чатыры гады да таго, як мы наведалі тую магілу. А быў піцерскі рабочы, а пасля плытагон. І ў вайну, у страшную блакаду 43-га года, выратаваў брыгаду, завёўшы яе ў такія сівыя нетры, што немцы не здолелі сунуцца і не знайшлі людзей.
    П.А. Жалезняковіч глядзеў і ўспамінаў. Яму, камісару, не раз даводзілася выступаць на могілках. Кожнага ведаў, кожнага помніў у твар. І жывога і, пасля, мёртвага.
    І вось мы сядзелі і ўспаміналі спачатку бацьку, пасля сына. І разважалі, што помнікі трэба ставіць не толькі тым, хто трапна страляў, а і тым, хто ладна і ў час умеў выратаваць. Тым больш — такое вялікае мноства людзей.

Уладзімір Калеснік з
бацькам ля хаты
ў Крынках.

    А я яшчэ думаў, што помнік гэтаму чалавеку ўсё ж пастаўлены. Літаратурны, аповесць «На Быстранцы», дзе ён — дзед, спісаны з натуры, жыўцом.
    Пасля гэтага нашага малога падарожжа я і пачаў крыху іначай глядзець на Валодзю. Адбыўся як бы некаторы пералом у маіх поглядах на яго. Што я ведаў раней? Ведаў аб ягонай «партызанцы», ведаў, чаго яна яму каштавала (урэшце, лепей за ўсё сказаў пра гэта ён сам), ведаў аб дужа цяжкай і дужа плённай працы ягонай у Брэсцкім педінстытуце, чытаў ягоныя кнігі, лавіў з ім рыбу...

Вёска Крынкі. Хата, у
якой жыў бацька
пісьменніка пасля
вайны. 1961 г.

    А тут прыйшло разуменне асяроддзя, у якім чалавек нарадзіўся і вырас. Я ўбачыў «на свае вочы» пейзажы, на якія з дзяцінства глядзелі вочы ягоныя. Я знаёміўся, я размаўляў з людзьмі, з якімі рос, размаўляў, спрачаўся і мірыўся ён. Бачыў і тую пушчу, і тую малую белую каплічку, ля якой ён рабіў засаду на паліцаяў. Бачыў, урэшце, хату ў Крынках і магілу. Тую, дзе адліты ім барэльеф.
    Прыйшло разуменне чалавека знутры, калі ты ведаеш і любіш ягоны свет. І тады, на гэтым выпадку, я разумеў, што пісьменнік, калі ён пісьменнік, нават калі ён і вывучыў усе дакументы, не можа напісаць — ну, скажам, пра Каліноўскага, калі не пабываў у ціхай зялёнай Свіслачы і ў пецярбургскіх змрочных кутах часоў Дастаеўскага, і на полі бою пад Мілавідамі, і ў шэрых Святаянскіх мурах, і ў Дамініканскай турме, і, урэшце, на Лукішках.
    Хай там мала чаго асталося з тых часоў — само паветра мясцін падкажа табе найбольшае, якое магчыма між людзей, разуменне чужой душы, яе парываў і патаемных думак, яе гісторыі.
    Цяпер я ведаю, што ёсць у майго сябра рысы характару бацькі і навакольных людзей. І нервовасць, і ўпартасць, і цвёрдасць чалавека, які не адступіць і не саступіць. І гэтая бацькава страсць да незалежнасці. І адначасова залежнасць ад вялікага свету паэзіі, да якога ён належыць не толькі душою, але і ўсім існаваннем сваім.
    З чаго нараджаецца сімпатыя? Можна назваць не адзін выпадак, калі за некалькі дзён сімпатыя можа перарасці ў моцнае сяброўства. Я не кажу пра выпрабаванні, вайну, выпадкі незвычайнай, дужа вялікай і ахвярнай узаемадапамогі. Я кажу пра звычайнае, будзённае жыццё.
    Такі выпадак — падарожжа з бясконцай зменай уражанняў і павышаная ўразлівасцю асоб, што прымаюць у ім удзел, з поўнай іхняй свабодай ад абавязкаў, акрамя абавязкаў самога падарожжа.
    У мяне такіх падарожжаў з Валодзем Калеснікам было шмат, і я шкадую толькі, што не ўдзельнічаў тады ў іхнім з Янкам Брылём падарожжы на веласіпедах.
    Валодзя выключна фатаграфаваў ужо і тады. Часам я перабіраю гэтыя здымкі; як жывыя, мы зноў сядзім з ім на копцы Міцкевіча і прадзіраемся праз джунглі Варанчанскіх могілак, каб адшукаць помнік белага мармуру — «самай прыгожай дзяўчыне наваколля»; і разам залазім у гмах васьмісотгадовага дуба пад Варончай, у чорны выпалены «пакой» у ім.
    Мы ў Малой Кракотцы, у сябра-настаўніка, дужа добрага чалавека. Малая Кракотка — адна з найпрыгажэйшых вёсак, што мне давялося бачыць за ўсё жыццё.
    ...Тэраса з завесамі зеляніны. Шаты дрэў. Ну і гасціннасць. І, вядома ж, амлет. У нас, у Прыдняпроўі, на такую цвёрдую сялянскую яечню кажуць: «Як лапаць. Можна на сук павесіць, і будзе вісець». Гэта мы лынды б’ём. А Валодзя працуе. І тут працуе. Збірае матэрыялы. І настаўнік наш патрэбен зараз яму як аднакласнік яго героя.
    І мы ідзём у лес, настолькі густа засеяны суніцамі, што зялёнага менш за чырвонае. Тут кракоцкія сяляне збіраліся на маёўкі «за польскім часам». І настаўнік расказвае, а «пану Калесніку» не да суніц, бо ўвесь час бегае па старонках блакнота ягонае пяро.
    Так дзень за днём. І так, якраз тады, стваралася цудоўная кніга пра Валянціна Таўлая.
    ...А вось Андрэевіч, не дужа яшчэ ўмеючы круціць баранку, ледзь не зваліўся з яра ў Нёман, і мы падпіраем машыну, і ногі нашы слізгаюць на цудоўным, высокім разнатраўі нёманскага поплаву. І мы ледзь не налажылі ў той Нёман галавой, а пасля стаім, збялелыя, і тупа лаем невядома каго і што.
    Ці едзем у Белавежу з харошым хлопцам, настаўнікам з прыпушчанскай вёскі. Яшчэ халаднавата, і на мне пазычаная ў Валодзі безрукаўка. У памяці і Камянецкая вежа, і абшар з яе вышыні, і тое, як нечакана, выйшаўшы з-за вываратня, наляцелі на мілае відовішча — зубрыную сямейку за тры крокі ад нас. І ўцякаць няма куды.
    ...Рэзкі бярозавік у леснічоўцы на Свіцязі. Мы з Уладзімірам Калеснікам сядзім у чоўне паміж небам і зямлёй, і нязменны яго шэры берэт ссунуты на самую патыліцу. І маўчым, і добра нам, як ніколі, бо мы ўсё разумеем у сабе і адзін у адным, а вуды нашы перакрэсліваюць захад.
    Або як ездзілі ў 1968 годзе па вёсках Брэсцкага і Пружанскага раёнаў. У Дзмітровічы, у Харава, дзе чыталі вершы, дзе паднеслі нам дзеці каравай «на волата» — зараз і партызанскай ротай не з’ясі...
    А рыба на Лясной. Ён і дагэтуль не ведае, што гэта не я, наступіўшы, зламаў тады яму цудоўнае вудзільна. Мусіў згадзіцца, што гэта я, бо на сябра асабліва крычаць не будзеш.
    Я люблю бываць і досыць часта бываю ў яго хаце. І, вядома ж, у Брэсцкім інстытуце, дзе ён заваяваў агульную любоў студэнтаў. Рэдка мне даводзілася бачыць так добра абладнаны кабінет беларускай мовы і літаратуры. Хай небагата, але з цеплынёй, веданнем справы і любоўю да яе, з уніклівасцю вучонага і азартам паэта, з усім: ад частых пісьменніцкіх выступленняў да магнітафонных запісаў.
    ...Зноў дом, і гарачыя спрэчкі, і размовы аб кнігах, раптоўны рогат, калі ўспомнілі, як сядзела на каменнай агароджы інстытута малпа (уцякла з інстытуцкага звярынца) і дражніла служачага, што хацеў яе ўзяць, і натоўп разявак, якія не бачылі такой звычайнай істоты, такой з’явы, як малпа на брэсцкім плоце.
    ...Ну вось. Усё тут атрымалася ўрыўкамі. Урэшце, як і ўсё жыццё. Але ж гэта не крытычны артыкул. Я наношу на паперу штрыхі, ствараючы накід партрэта. Партрэта, які нехта колісь вылепіць ці напіша куды больш спакойна, куды больш выгаблевана, чым я.
    ...І яшчэ адзін успамін. Чэрвень 1971 года. Зноў сцелецца пад колы дарога. Едзем. Янкам і Валодзем ужо зроблены выключны (на жаль, кепскавата зроблены паліграфічна) альбом пра мясціны Міцкевіча. Але яны, па-мойму, яшчэ не прыступалі да чарговай сваёй агульнай работы: з магнітафонам, блакнотам і фотаапаратам аб’ездзіць спаленыя ў вайну вёскі. Каб на старонках былі нявыдуманыя апавяданні, непрыхарошаныя абліччы, каб з пласцінак гучалі са слязьмі і з гневам галасы дзівам уцалелых людзей. Што ж, калі гэта будзе створана — гэта і будзе тое, што называецца служэннем айчыне і ісціне.
    Тады была апошняя наша сустрэча з Паўлам Арсенавічам Жалезняковічам. Ён памёр на кастрычніцкія святы таго ж года. Сядзелі ў садзе. Вялізныя яблыні распасціраліся шырока, раскошна і цяніста. На іх была ўжо завязь.
    Дужа хворы, спрацаваны чалавек сядзеў на лаве, склаўшы маршчакаватыя рукі. Гаварылі. Я і тут бачыў, што галава Валодзева працуе. Запамінае. Такі ўжо грунт яго адносін з людзьмі. Таму што, у сваю чаргу, без памяці аб былой барацьбе, былых здзяйсненнях, былых няшчасцях не можа быць дабрыні да людзей.
    На гэты раз запісваў і я. Пра ўдзел у КПЗБ хлопцаў-украінцаў. Шкада, што Павел Арсенавіч не ўбачыць гэтых старонак мае кнігі для Украіны пра Беларусь.

Крынкі. Краявіды родных
мясцінаў Уладзіміра
Калесніка

    Я неяк зусім па-іншаму, не так, як раней, глянуў на вёску, куды мы прыехалі нейкай, можа, гадзінай пазней. Крынкі Карэліцкага раёна.
    Сіняўку тры разы палілі немцы. Бацьку Валодзевага пасля вайны перавялі загадчыкам вадзянога млына — за дваццаць ад Сіняўкі кіламетраў — сюды, у Крынкі. Тут і дагэтуль жыве Валодзева мачыха. Бацька дзесяць год як памёр, а яна з Валодзем дружыць. Сапраўды, сябры і родныя людзі.
    Хата. Сакавітыя лопухі — сцісні, і пырсне сок. Над хатаю ў вялікім садзе волат-каштан.
    Вакол узгоркі над Сэрвеччу. І ўсё мы з Жэнем Крамком, былым партызанам і выключным чалавекам, ідзём высока над звівамі Сэрвечы па ўрвішчах, і вакол далеч, якую рэдка бачыць свет, і Крамко ўгаворвае нас пасяліцца тут, у Беражне, вёсцы, якую як пашукаць, то і не знойдзеш.

У. Калеснік, П. Жалезняковіч,
Я. Крамко. Стаіць У. Караткевіч.
Мястэчка Карэлічы

    А што?
    Спалілі хату, вёску, пазбавілі роднага дома. Думалі, што не будзе куды прыйсці? Але адбудуецца новае гняздо, і заўсёды будзе куды з’явіцца нам на нашай зямлі.
    Астануцца не адны ўспаміны аб старой хаце. Астанецца і другая, куды можна прыйсці як у сваю, калі захочацца прыпасці да зямлі або проста паляжаць на мурагу і падумаць. Нічога. Таптаць нам гэтыя шляхі ў полі яшчэ незлічоную колькасць год.
    ...Стаім над Сэрвеччу. Набліжаецца, насоўваецца навальніца. Грувасцяцца і клубяцца хмары, цяжка перавальваецца ў іх пярун.
    ...Стаім на зямлі, якая і Валодзю, і Янку, і іншым сябрам была і будзе вельмі дарагая.

УЛАДЗІМІР КАЛЕСНІК БЫЎ УДЗЯЧНЫМ СЫНАМ

Уладзімір Калеснік і Зося
Калеснік.
Вёска Крынкі
(Карэліцкі раён)

    Уладзімір Андрэевіч Калеснік быў удзячным сынам, цаніў свайго бацьку за працавітасць, умельства, за моц характару. Невыпадкова не толькі фатаграфаў яго, але і напісаў ягоны партрэт алейнымі фарбамі. Партрэт атрымаўся вельмі падобны да бацькі на адным са здымкаў. Пра павагу да бацькі сведчыць і жаданне Уладзіміра Андрэевіча пакінуць ягоны вобраз і ў барэльефе, які зрабіў бацьку на помніку.
    Пра бацьку Уладзіміра Андрэевіча і яго жонку Веру Рыгораўну ўспамінае з удзячнасцю Зося Міхайлаўна Калеснік. Пасля таго, як пажаніліся, яны былі ў іх жаданымі гасцямі.

Уладзімір Калеснік, Зося Калеснік
з Верай Рыгораўнай. У садзе.
Вёска Крынкі (Карэліцкі раён)

    Ва ўспамінах Зосі Міхайлаўны Калеснік чытаем:
    «У 1959 г., у ліпені, мы паехалі да Валодзевага бацькі, які жыў у вёсцы Крынкі Карэліцкага раёна разам з Верай Рыгораўнай (дарэчы, гэта не тая мачыха, пра якую Валодзя пісаў у сваёй аповесці „Доўг памяці“). Бацька Валодзі, Андрэй Паўлавіч, працаваў пасля заканчэння вайны загадчыкам млына ў Крынках. Ён таксама быў у партызанах, а зараз ужо быў на пенсіі. Яны хораша сустрэлі нас і хацелі нават наладзіць з гэтай нагоды вечарыну, але мы адмовіліся.
    На прадвесні 1962 года мы атрымалі трывожную вестку ад Веры Рыгораўны: бацька, вудзячы на Сэрвачы ў прахалодную пагоду, моцна застудзіўся, і прыйшлося пакласці яго ў бальніцу, у Карэлічы. Валодзя адпрасіўся ад заняткаў на некалькі дзён і паехаў да яго. На вялікі жаль, хвароба аказалася невылечнай. У ліпені таго ж году ён памёр і пахавалі мы яго ў роднай вёсцы Сіняўская Слабада.
    Бацька пакінуў свае зберажэнні Валодзю і Веры Рыгораўне. На гэтыя грошы пазней Валодзя купіў машыну „Масквіч“, якую У. Караткевіч празваў „Велікоднае яечка“, бо была яна чырвонага колеру».
    У архіве захаваліся здымкі з гасцявання ў Крынках. На іх — то Уладзімір Андрэевіч з бацькам, то Зося Міхайлаўна. Яны — штрыхі да таго, як разам было добра ім падчас працы і адпачынку на радзіме, у Крынках, дзе адбудавалі хату пасля вайны на новым месцы, у Сіняўскай Слабадзе родная хата была спалена фашыстамі. Любілі бываць, адпачываць на Сэрвачы, там быў прыгожы мосцік, млын, дзе працаваў бацька, Андрэй Паўлавіч. Фотаздымкі зафіксавалі тыя імгненні побыту ў дарагіх мясцінах.

Марыя Новік

З вяскоўцамі. Вера
Рыгораўна — у першым
радзе другая справа,
Андрэй Паўлавіч — у другім
радзе першы справа

Бацька У. Калесніка
Андрэй Паўлавіч і яго
жонка Вера Рыгораўна

Бацька У. Калесніка
і Вера Рыгораўна
(справа) з землякамі

Бацька У. Калесніка
з сябрам Уладзімірам
Зянонавічам Царуком

КАНТАКТЫ

Брэсцкая абласная бібліятэка імя М. Горкага

Адрас: г. Брэст, б-р Касманаўтаў, 48, 224016
Тэлефон: +375 162 57 48 79